BUXORO AMIRLIGI TA’LIM TIZIMI MANBALARDA AKS ETISHI
Keywords:
Buxoro amirligi, ta’lim tizimi, maktab (boshlang‘ich ta’lim), oliy ta’lim (madrasalar), diniy ta’lim.Abstract
Temuriylar davrida Turkiston ustidan hukmronlik barham topganidan so‘ng, XVI asr boshlaridan boshlab shakllana boshlagan Buxoro xonligi davrida maktab va madrasalar asosan ilohiyot (diniy) yo‘nalishdagi ta’lim beruvchi muassasalar holiga keldi. Ayniqsa, XVI–XIX asrlarda tabiiy fanlar bo‘yicha mutaxassis kadrlarga bo‘lgan ehtiyojning qondirilmasligi Buxoro xonligining ko‘plab sohalarda orqada qolishining asosiy sabablaridan biriga aylandi. XVIII asr boshlarida, ayniqsa Abulfayzxon hukmronligi davrida viloyatlarda ayirmachilik (separatistik) kayfiyatlarning kuchayishi natijasida markaziy hokimiyat zaiflashdi va buning oqibatida iqtisodiyot bilan bir qatorda ta’lim muassasalari ham jiddiy zarar ko‘rdi. Biroq, 1740 yilda Nodirshohning Buxoro xonligini o‘z hukmronligi ostiga olganidan so‘ng Mang‘it sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi bilan Buxoro xonligi boshqaruvida Chingizxon qonunlarining ahamiyati pasaya boshladi. Ayniqsa Shoh Murod davridagi islohotlar natijasida ta’lim sohasini ham o‘z ichiga olgan holda davlat boshqaruvi to‘liq islomiy mafkuraga asoslana boshladi. Shu tariqa Buxoro xonligi amirlik boshqaruv tizimiga o‘tdi. Shunga qaramay, maktab va madrasalarga bo‘lgan e’tibor ortgan bo‘lsa-da, ta’lim mazmuni va uning amaliy mexanizmi avvalgi davrlardan uncha farq qilmagan holda davom ettirildi. Quyida keltiriladigan ma’lumotlardan bu holat yaqqol ko‘rinib turadi.
References
1. Дониш, А. (1967). История Мангыцкой династии (И. И. Наджафова, пер., предисл. и прим.). Душанбе: Издательство Дониш.
2. Хабибуллоевич, Д., & Джурабаев, Д. (2013). Система мусульманского образования в Бухарском ханстве в конце XVIII – начале XIX вв. (по материалам русских источников). Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. Серия гуманитарных наук, (3/8), 209–216.
3. Хаников, Н. В. (1843). Описание Бухарского ханства. Санкт-Петербург.
4. История Узбекистана (XVI – первая половина XIX века). (2012). Ташкент: Издательство Фан.
5. Иванов, П. П. (1958). Очерки по истории Средней Азии (XVI – середина XIX в.). Москва: Издательство Восточной литературы.
6. Koç, D. (2018). Bir Rus mühendisinin (T. S. Burnaşev) gözüyle Şah Murad devrinde Buhara Emirliği. Türk Dünyası Araştırmaları, (237), 139–170.
7. Koç, D. (2018). Bir Rus esirinin gözüyle Danyal Biy Atalık devrinde Buhara Hanlığı ve komşuları. Türk Dünyası Araştırmaları, (234), 143–190.
8. Köse, K. (2017). İngiliz Seyyah Alexander Burnes’e Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Buhara Hanlığı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
9. Kügelgen, A. v. (2002). Die Legitimierung der Mittelasiatischen Mangıtendynastie in den Werken ihrer Historiker (18–19 Jahrhundert). İstanbul.
10. Мейендорф, Е. К. (1975). Путешествие из Оренбурга в Бухару (Н. А. Хальфин, предисловие). Москва: Главная редакция Восточной литературы издательства «Наука».
11. Обоз русских путешествий и экспедиций в Среднюю Азию: материалы к истории изучения Средней Азии. (1955). Ташкент: Издательство САГУ.
12. Ремпель, Л. И. (1981). Далекие страницы жизни, быта, строительного дела, ремесла и искусства старой Бухары и близко. Ташкент: Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма.
13. Somuncuoğlu, B. (2006). Tümen, Türkistan’da eğitim (1865-1917) ve Çarlık Rusya’sının sosyo-politik açıdan eğitime yaklaşımı (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
14. Vambery, A. (2011). Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi (A. Samipaşazâde Abdülhalim, Çev.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
15. Веселовский, М. Н. В., & Хаников, Н. В. (1903). Биографический словарь (Т. XXXVII, с. 56–57). Санкт-Петербург.
16. Vurgun, S. Y. (2013). XIX. yüzyılda seyahatnamelerin ışığı altında Buhara Emirliği (Hanlığı) (Basılmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
17. Записки о Бухарском ханстве (отчеты П. И. Демезона и И. В. Виткевича). (1983). Москва: Главная редакция Восточной литературы издательства «Наука».
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Shodmonov Qudratilla (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
All Rights Reserved.
